«Իրատեսի» հյուրը դերասան, բեմադրիչ ԴԱՎԻԹ ՀԱԿՈԲՅԱՆՆ է:
-Պարոն Հակոբյան, Հայաստանը հերթական անգամ ներքաշվել է պատերազմական ակտիվ գործողությունների փուլ և կատաղի մարտեր է մղում տասնամյակներ շարունակ չհանդարտվող թշնամու դեմ: ՈՒնենք զոհեր, ցավալի կորուստներ: Ի՞նչ կասեք այս առիթով: Կարծես «Կյանք ու կռիվ» ֆիլմում Ձեր մարմնավորած հերոսի նման մարդկանց ժամանակն է կրկին Հայաստանում:
-Ցավալիորեն մենք նորից ստիպված ենք մի նոր Սարդարապատ ապրելու, ցավալիորեն նորից կանգնած ենք օրհասական ճակատամարտի առաջ: Ցավալիորեն նորից ստիպված ենք մոռանալու մեր բոլոր անձնական խնդիրները: ՈՒզում եմ՝ բոլորս միասին լինենք, համախմբվենք, հասկանանք, որ սա հերթական կռիվն է մեր ինքնության դեմ: Եկել է պահը, որ մի վերջին հուժկու հարված հասցնենք էս անհասկանալի երևույթին: Մեր կողմում սերն է, նրանց կողմում՝ ատելությունը, մեր կողմում ճշմարտությունն է, նրանց կողմում՝ կեղծիքը: Բոլորիս ցավը մեկ է, և ես հասկանում եմ այդ ցավը: Բայց մենք ուրիշ ճանապարհ չունենք: Հպարտանում եմ իմ ազգով: Գիտեմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Մենք հաղթելու ենք:
-Պարոն Հակոբյան, այս կռիվը մեզ համար միակը չէ, ցավոք: Սրան նախորդած կորոնավիրուսի համավարակը պակաս վտանգավոր չէր, այս «ճակատում» ևս մեր զոհերի թիվը փոքր չէ: Սրան գումարած՝ նաև մեր կորուստները տնտեսական, մշակութային, հոգեբանական դաշտում: Իհարկե, յուրաքանչյուրս իր ոլորտում փորձեց դիմակայել աղետալի հիվանդությանը: Համավարակի պարտադրած ինքնամեկուսացման շրջանում Համազգային թատրոնը հանդես եկավ «Առականի» նախագծով: Որքանո՞վ այն արձագանք գտավ հանրության շրջանում, բավարարվա՞ծ եք մարդկանց ներգավվածությամբ, առցանց դիտումների քանակով:
-Երբ սկսվեցին համավարակը, դրանով պայմանավորված արգելքները, ցայտնոտային վիճակում հայտնվեցինք: Պարզապես ելք չկար, չէինք հասկանում՝ ինչով պիտի զբաղվենք, ոնց պիտի գործենք: Հա՛, հասկացանք, որ պետությունը թատրոնների ֆինանսավորումը, որպես այդպիսին, պահպանում էր, որի համար շնորհակալ ենք: Բայց… Բուն վիճակը սրանից չէր թեթևանում: Երկար ժամանակ մտմտում էինք, քննարկումներ անում փոխնախարարի հետ, մեր ղեկավարի՝ Նարինե Գրիգորյանի հետ: Մի տեսակ համատեղ ծնվեց «Առականին» անելու՝ կարճ-կարճ պատմություններ ներկայացնելու այդ գաղափարը: Մշակվեց ձևաչափը, արվեցին առաջին տեսանկարահանումները: Սկզբում չէինք էլ մտածում, որ դա կարող է ինչ-որ արձագանք ունենալ, որովհետև մենք նման գործով երբեք չէինք զբաղվել, համացանցային հանդիսատեսի հետ աշխատելու փորձ բոլորովին չունեինք: Բայց ի զարմանս մեզ՝ ակտիվ արձագանքներ, լուրջ թվով դիտումներ ունեցանք, որոնք հասել են տասնյակ հազարների: Եղան առաջարկներ նաև՝ թեման փոխելու, այլ բաներ նույնպես ներկայացնելու այդ ձևաչափով: Հետո այդպես էլ եղավ. անցանք ուրիշ նախագծի: Վարշամ Գևորգյանը հետաքրքիր բան առաջարկեց՝ անել փոքր ֆիլմեր՝ ըստ Վահան Թոթովենցի «Կյանքը հին Հռոմեական ճանապարհի վրա» վեպի: Դա նույնպես շատ հաջողված նախագիծ է, ես դիտել եմ գերագույն հաճույքով, նույն գնահատականը լսել եմ շատերից: Ես չէի էլ պատկերացնում, թե այս ձևաչափով կարելի է ուշագրավ բան ստանալ: Այն չէր հավակնում գեղարվեստական ֆիլմ, կարճամետրաժ ֆիլմ դառնալու: Պարզապես թատերականացված պատմություններ էին, որոնք նկարելիս դերասանները հիմնականում միասին չէին աշխատում: Յուրաքանչյուրն իր կտորն ինքն էր նկարում, հետո դրանք հավաքվում էին Վարշամ Գևորգյանի ստուդիայում ու միացվում իրար, մոնտաժվում, համադրվում երաժշտության հետ: Շատ քիչ տեսարաններ են եղել, որոնցում երկու դերասան միասին խաղացել են, և մեկ ուրիշն էլ նկարել է նրանց: Պիտի ասեմ, որ մյուս թատրոններն էլ բավականին ակտիվ էին: Ես նաև Սունդուկյանի անվան թատրոնում եմ աշխատում, որտեղ նույնպես շատ հետաքրքիր բաներ են արվել այս ընթացքում՝ վարպետաց դասեր, տեսահանդիպումներ: Անընդհատ փորձել ենք պահել կապը հանդիսատեսի հետ, որպեսզի հանդիսատեսը չմոռանա, որ մենք կանք, որ թատրոնը կա: Դե, հիմա էլ արդեն թույլատրված է խաղալ դահլիճներում: Մինչ այս ունեինք բացօթյա ներկայացումներ խաղալու թույլտվություն, սարքել էինք ինչ-որ միջավայր, բայց չհասցրինք էլ այնտեղ խաղալ: Սեպտեմբերի 15-ից խաղում ենք դահլիճում:
-Դուք «Նարեկ» եք կարդում, որն ամբողջությամբ ձայնագրված է Սոս Սարգսյանի ընթերցմամբ և լայն լսարան ունի: Մենք ասես բիբլիական աղետի ժամանակներում ենք ապրում՝ կորոնավիրուս, կենաց ու մահու կռիվ սանձարձակ թշնամու դեմ: Սրբազան այդ մատյանն ընթերցելիս ի՞նչ ենթիմաստ եք դնում Ձեր գործի մեջ:
-Ես միշտ ցանկացել եմ «Մատյան ողբերգության»-ը ամբողջությամբ կարդալ: Շատ երիտասարդ էի, երբ ռադիոյով լսեցի Սոս Սարգսյանի՝ այն ժամանակ արված ձայնագրություններից մի քանի հատված. դեռ ամբողջությամբ չէր կարդացել Նարեկացու «Մատյանը»: Նա անբացատրելի լավ է կարդում, անբացատրելի տաղանդավոր է կարդում, անբացատրելի հետաքրքիր է կարդում, հզոր էներգիայով է կարդում: Ես անընդհատ մտածում էի՝ կկարողանա՞ ուրիշ մեկն էլ այսպես կարդալ: Կարծում եմ՝ կան բաներ, որոնք բեմից կարդալ չի կարելի: Օրինակ՝ ինձ սպանեն, սիրային պոեզիա բեմից չեմ կարդա. դա անհեթեթություն է:
-Դա մեկուսի կարդալու համար է, այո՞:
-Դա մի հոգու ականջին շշնջալու բան է: Պոեզիա է՝ ինքդ քեզ համար կարդալու: Բեմից կարելի է կարդալ էպիկական գործ, օրինակ՝ «Սասունցի Դավիթ»-ը: Այնպիսի բան, որում կան էպիկա, պաթոս, պայքարի ոգի: Մանավանդ այս օրերի մեր իրականությունը այդ է թելադրում, մարդիկ ոգեշնչող խոսքի կարիք ունեն, պետք է լսեն այդպիսի խոսք: Թե չէ հինգ հարյուր հոգու առաջ կանգնել ու սիրային բանաստեղծություն կարդալ անբնական է: Չեմ ասում, թե չի կարելի, ուղղակի ինքս կարծում եմ, որ ճիշտ չէ. այդպես մտածելն իմ իրավունքն է, և ոչ ոք չի կարող ինձ ստիպել այլ կերպ մտածել: Նույնն է Նարեկացու դեպքում: Բեմից Նարեկացի կարդալը շատ բարդ բան է: Եթե նույնիսկ փորձում ես կարդալ, պետք է մեկուսանաս: Ի՞նչ է Նարեկացու «Մատյանը», վերջին հաշվով: Դա ոտքից գլուխ ներողություն է: Ներողություն՝ աշխարհի մեղքերի համար, բոլորիս մեղքերի համար: Նարեկացին միջնադարյան մի նոր Հիսուս է, վերջին հաշվով: Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար: «Ների՛ր, Հա՛յր, քանզի չեն հասկանում, թե ինչ են անում»,- ասում է Հիսուսը, և նրա ամբողջ ասելիքը ներողություն է: Նույնն է Նարեկացու հանճարը, նա ներողություն է խնդրում ոչ միայն իր, այլև մարդու, մարդ էակի համար: Ես, իհարկե, ամբողջական տեքստը չեմ կարդում: Դա հսկայական աշխատանք է, ֆինանսական ներդրումներ է ենթադրում, ստուդիայի, համապատասխան պայմանների ապահովում: Բայց տղայիս հորդորով համավարակի օրերին մի քանի հատված կարդացի՝ նույնիսկ չհավատալով, որ դիտումներ կլինեն: Հետո հաճելիորեն զարմացա, որ տասը հազար մարդ լսել էր ընթերցումներս, կիսվել, արձագանքել նամակներով: Զարմանում եմ, ուրախանում, որ մարդկանց հետաքրքրում է Նարեկացին:
-Եվ պատերազմական այս օրերին, երբ մենք ազգովին աղոթում ենք մեր զինվորականների համար, Նարեկացու Ձեր ընթերցումը նոր իմաստ է ձեռք բերում, այն դառնում է համազգային այդ աղոթքի մի հնչյունը, որն անպայման հասնում է Աստծուն և դառնում ազգապահպան գործոն:
-Հենրիկ Մալյանը հանճարեղ խոսք ուներ. «Եթե մի հոգի դահլիճից հեռացել է՝ մի կարևոր բան մեր արածից տանելով, նշանակում է, իզուր չէ մեր աշխատանքը»: Ես նույնպես այդ մեկ հոգու համար պիտի անեմ իմ գործը, եթե նույնիսկ մնացած հարյուրին չի հետաքրքրում իմ արածը: Մոսկվայի թատերական իստիտուտի ռեկտորին՝ Ռոստիսլավ Պլյատտին, հարցնում են, թե ամեն տարի ինստիտուտ ընդունվող ութսուն ուսանողն էլ տաղանդավո՞ր են: Պլյատտը պատասխանում է. «Հանուն մեկ տաղանդավոր ուսանողի՝ արժի չարչարվել ութսուն հոգու հետ»: Նարեկացին Աստծուն հասնելու, արարչագործությանը, կատարելությանը հասնելու ձգտումն է: Ինչու՞ է առաջանում հավատում ես-չես հավատում, կա Աստված-չկա Աստված հարցադրումը: Որովհետև մարդը կատարյալ չէ: Մարդը ձգտում է լինել կատարյալ: Մարդը դեռ գիտակցության չի եկել, վերջին հաշվով: Նա ձգտում է գիտակցության: Բայց ցավոք, այդ ձգտման ճանապարհին այլանդակ բաներ է անում: Արդեն քանի հազարամյակ այլանդակ բաներ է անում: Եվ եթե իմ ընթերցումը գոնե մեկ հոգու կարող է օգնել, ես պատրաստ եմ այդ մեկ հոգու համար կարդալու Նարեկացու աղոթքները:
-Օսկարի մրցանակաբաշխությանն առնչվող վերջին նորությունը փոթորիկ է առաջացրել կինոգործիչների և ոչ միայն նրանց շրջանում: Մրցանակին արժանանալու համար սահմանվում են նախապայմաններ՝ ֆիլմում պետք է ներգրավված լինեն ռասայական, սեռական, ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ, անչափահասներ և այլն, և այլն: Կինոյի, առհասարակ որևէ ժանրում ստեղծագործող անհատի առաջ նախապայմաններ դնելը տրամաբանակա՞ն է:
-Այդ բոլորն անհեթեթություն է: Ի՞նչ է նշանակում ընդգրկել այս կամ այն խմբի ներկայացուցիչ: Եթե իմ ֆիլմում չկա սևամորթի կերպար, ես պիտի զոռով այն մտցնե՞մ, եթե իմ սցենարում չկա անչափահաս, ես պիտի անպայման սցենարս փոխե՞մ, եթե իմ տարածաշրջանում չկա ազգային փոքրամասնություն, ես պիտի դա արհեստականորեն հնարե՞մ: Կամ՝ այդ սեռական փոքրամասնությունները, որոնց անվան հապավումից բան չեմ հասկանում առանձնապես ու չեմ էլ կարողանում հիշել:
-ԼԳԲՏ. դարի չարիքը:
-Այդ ամենը մեր այլանդակվածության, բարոյազրկվածության հետևանքն է: Եվ ամեն տեղ այդ բարոյազուրկները նստած են, ցավոք: Վերջին հաշվով, ո՞րն է մեր այսօրվա դժբախտությունների սրացման, խորացման պատճառը: Անբարոյականությունը: Մշակույթը, արվեստը հեռանում են բարոյականությունից: Դա եղել է նաև անցյալում՝ անտիկ աշխարհում: Մարդկությունն այնքան հեռացավ բարոյականությունից, որ կործանվեց, և հարյուրավոր տարիներ հետո սկսեց կամաց-կամաց վերագտնել իրեն, մինչև եկավ Վերածնունդը: Հիմա էլ նույն շրջափուլով գնում է կործանման: Հուսանք՝ քանի որ հիմա ամեն ինչ շատ արագ է կատարվում, վերականգնումն էլ կարող է արագ լինել: Մարդկությունը, այո՛, նորից վերածնունդ է ապրելու: Ես չգիտեմ՝ մենք կտեսնե՞նք այդ վերածնունդը, թե՞ չէ, բայց սերունդները տեսնելու են անպայման: Որովհետև չի կարող մարդը երկար ժամանակ կեղտի մեջ ապրել, անբարոյականության մեջ ապրել: Բացառվում է: Հնարավոր չէ անդադար ցեխոտ հագուստով պտտվել: Մի օր զզվում ես, հանում-դեն նետում և մաքուր շոր հագնում: Սա հերթական շրջափուլն է, այլանդակվածության հերթական աստիճանն է, և մենք՝ մարդկությունը, սա էլ ենք անցնելու: Երբեմն-երբեմն այլանդակությունը, անբարոյականությունը գլուխ են բարձրացնում: Եվ երբ բանը հասնում է ֆինանսական, իշխանական վերին աթոռներին, աշխարհը ցնցվում է: Հիմա մենք այդ ցնցման մեջ ենք՝ անբարոյականության հաղթարշավի ցնցման: Բայց ես հավատում եմ, որ իրենք չեն հաղթելու: Անբարոյականությունը չի կարող հաղթել, հիվանդը չի կարող հաղթել: Հիվանդին պետք է առողջացնել, ոչ թե տալ իշխանություն: Ես այլևս չեմ ցանկանում, որ որևէ հայկական ֆիլմ ձգտի մասնակցելու Օսկարի մրցանակաբաշխությանը: Սա արդեն այլանդակություն է, խեղկատակություն: Այլանդակություն է՝ մի այլ կարգի: Եվ մեր հարևանների այսօրվա պահվածքն էլ հենց այդ համընդհանուր անբարոյականության մի դրսևորումն է, որ դարձել է չարիք մեր ազգի համար: Սակայն կրկնեմ՝ մենք նահանջելու տեղ չունենք, պիտի գնանք մինչև վերջ ու հաղթենք:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ